Τα αριθμητικά στοιχεία μιλούν ξεκάθαρα: με 1689 επίσημες εγγραφές στο εμπορικό μητρώο και έργα ισχύος 1178 MW (ΔΕΔΔΗΕ, Δεκέμβριος 2023), οι ενεργειακές κοινότητες έχουν εδραιωθεί θεμελιωδώς στην Ελλάδα. Ακόμη και αν λάβουμε υπ’όψη πως οι αυθεντικές, ανοιχτές ενεργειακές κοινότητες που λειτουργούν βάσει των 7 συνεταιριστικών αρχών, υπολογίζονται σε 60-90 σε ολόκληρη τη χώρα, το ποσό δεν είναι ευκαταφρόνητο. Με 14 MW ενεργών έργων ειδικά για ιδιο-κατανάλωση, και δεκάδες ακόμα υπό-κατασκευή, οι ενεργειακές κοινότητες ήδη παρέχουν φθηνό, τοπικό, καθαρό ρεύμα σε (δεκάδες) χιλιάδες πολίτες στην Ελλάδα. Ο ρόλος των ενεργειακών κοινοτήτων ως “ασπίδα” από τις μεταβολές και την κερδοσκοπία της αγοράς, αναδείχθηκε ιδιαίτερα κατά τα 2 τελευταία χρόνια της ενεργειακής κρίσης. Από το 2022-2023 παρατηρήθηκε υπερτριπλασιασμός των έργων ιδιο-κατανάλωσης από ενεργειακές κοινότητες. Σε Ευρωπαϊκό επίπεδο ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας καταδεικνύει πως την ίδια περίοδο οι ΑΠΕ συνέβαλαν σε εξοικονόμηση 100 δις ευρώ για τους Ευρωπαίους καταναλωτές.
Οι αριθμοί όμως μόνοι τους δεν αποτυπώνουν τις ανθρώπινες ιστορίες πίσω από αυτό το ανερχόμενο κίνημα της ενεργειακής δημοκρατίας. Τον Φεβρουάριο μέλη της ενεργειακής κοινότητας Κοινέργεια στα Ιωάννινα ξεκίνησαν να λαμβάνουν αρνητικούς λογαριασμούς ρεύματος. Τον Δεκέμβριο δεκάδες μέλη της κοινότητας ΥΠΕΡΙΩΝ επισκέφθηκαν το φωτοβολταϊκό τους πάρκο στην Κορινθία, καρπός μιας πολύχρονης προσπάθειας. Το πάρκο θα παράγει καθαρή ενέργεια για τα 128 μέλη της κοινότητας για 25 χρόνια, ενώ παράλληλα θα παρέχει δωρεάν ενέργεια σε μια κοινωνική κουζίνα (Mano Aperta) και έναν πολιτιστικό χώρο μεταναστών (Anasa).
Με το νέο περιβαλλοντικό πολυνομοσχέδιο καταργείται ο εικονικός συμψηφισμός (Virtual Net Metering) εισάγοντας τον εικονικό ενεργειακό ταυτοχρονισμό (Virtual Net Billing) και στις ενεργειακές κοινότητες. Επί τη αρχής αυτή είναι μια θετική κίνηση, καθώς παρέχει κίνητρα για πιο ευέλικτη και έξυπνη χρήση του δικτύου. Αξίζει να σημειωθεί πως αυτή η μετάβαση έγινε βίαια και χωρίς την ενημέρωση ή συμπερίληψη των ενεργειακών κοινοτήτων στον σχεδιασμό. Ακόμη λείπουν βασικά θεμέλια ώστε να θεωρηθεί ομαλή και πλήρης αυτή η (κατά τ’άλλα καλοδεχούμενη) μετάβαση: 1) Η Υπουργική Απόφαση η οποία να καθορίζει το ρυθμιστικό πλαίσιο για το Virtual Net Billing (στις ενεργειακές κοινότητες), όπως π.χ, τις χρεώσεις δικτύου, 2) Η αυξημένη διείσδυση των έξυπνων μετρητών στο γενικό κοινό, καθώς και η ενημέρωσή τους για τα οφέλη της ευέλικτης κατανάλωσης, 3) ένα ειδικό χρηματοδοτικό πρόγραμμα για την επιδότηση μπαταριών σε συστήματα Virtual Net Billing (VNB) ειδικά για οικιακούς καταναλωτές και ενεργειακές κοινότητες.
Η επιτυχία του VNB, το πόσο προσοδοφόρο θα είναι δηλαδή για τους πολίτες και τις ενεργειακές κοινότητες, θα εξαρτηθεί από το ποσοστό ευελιξίας και ταυτοχρονισμού. Το πόσο δηλαδή οι πολίτες θα μπορούν να προσαρμόσουν ευέλικτα την κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας μέσα στη μέρα – π.χ., μέσω ενός έξυπνου μετρητή ένας καταναλωτής λαμβάνει ενημέρωση να βάλει πλυντήριο ή να φορτίσει το αμάξι του το μεσημέρι, την ώρα δηλαδή που λόγω άπλετης ηλιοφάνειας η ενέργεια στο δίκτυο είναι πιο πράσινη και φθηνή. Ο κορεσμός του δικτύου, καθώς και η αυξανόμενη χρήση των ΑΠΕ αποτελούν δύο ακόμη σημαντικούς λόγους που καθιστούν τον τομέα της ευελιξίας ύψιστης σημασίας.
Η Electra Energy μέσω του καινοτόμου έργου DR RISE εφαρμόζει λύσεις απόκρισης ζήτησης (demand response) σε επίπεδο ενεργειακών κοινοτήτων. Με πιλότους τις ενεργειακές κοινότητες Solarity και ΥΠΕΡΙΩΝ στην Αθήνα, την Κοινέργεια στα Ιωάννινα, το πρόγραμμα παρέχει δωρεάν έξυπνους μετρητές σε δεκάδες νοικοκυριά, επιτρέποντάς τους να παρακολουθούν σε ζωντανό χρόνο την ημερήσιά τους κατανάλωση ηλεκτρισμού.
Καθίσταται σαφές λοιπόν πως πέρα από την παραγωγή και ιδιο-κατανάλωση ενέργειας, οι ενεργειακές κοινότητες στην Ελλάδα είναι αρκετά ώριμες για να συμμετάσχουν οριζόντια σε κάθε τομέα της ενεργειακής αγοράς. Σε Ευρωπαϊκό επίπεδο έχουμε ήδη τη “δεύτερη νομοθετική γενιά” για τις ενεργειακές κοινότητες, μέσω της οποίας αναδεικνύεται ο ρόλος των ενεργειακών κοινοτήτων στις ανακαινίσεις κτιρίων, σε μέτρα ενεργειακής αποδοτικότητας, ακόμα και στα υπεράκτια αιολικά, και φυσικά στην ενεργειακή ευελιξία. Απαιτείται όμως η δημιουργία ενός ευνοϊκού ρυθμιστικού πλαισίου ώστε να μπορούν οι ενεργειακές κοινότητες να συμμετάσχουν στις αγορές ευελιξίας επί ίσοις όροις, όπως άλλωστε προβλέπει το Άρθρο 20(α) της Αναθεωρημένης Οδηγίας για τις ΑΠΕ. Η θέσπιση ενός τέτοιου πλαισίου είναι ήδη εκπρόθεσμη κατά τουλάχιστον 3 μήνες, βάσει του Αναθεωρημένου ελληνικού Σχεδίου Ανάκαμψης.
Το κίνημα της ενεργειακής δημοκρατίας συνεχίζει να διογκώνεται στην Ευρώπη. Οι ενεργειακές κοινότητες παρέχουν ένα θεμελιώδες οικονομικό στήριγμα στους πολίτες, εν μέσω μιας επίμονης κρίσης κόστους ζωής. Δύο κρίσιμα χαρακτηριστικά για την επιτυχία του κινήματος (θα) είναι:
- Ένα σταθερό, ευνοϊκό νομικό πλαίσιο το οποίο να επιτρέπει στις ενεργειακές κοινότητες να συμμετέχουν σε όλες τις δραστηριότητες του ενεργειακού τομέα, χωρίς διακρίσεις
- Χρηματοδοτικά εργαλεία, όπως πράσινα δάνεια, ώστε οι ενεργειακές κοινότητες να μπορέσουν να αξιοποιήσουν νέες τεχνολογίες, όπως οι μπαταρίες ή τα παθητικά κτίρια. Το νέο Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα μπορεί επίσης να αποτελέσει μια σημαντική πηγή δημόσιων εσόδων για τέτοιους σκοπούς. Η συμπερίληψη της κοινωνίας των πολιτών καθώς και των ενεργειακών κοινοτήτων στη θέσπιση του ελληνικού Κοινωνικού Σχεδίου για το Κλίμα, κρίνεται απαραίτητη.
Για να επιτευχθούν και τα δύο παραπάνω σημεία απαιτείται ένας μόνιμος, δομημένος διάλογος μεταξύ της Κυβέρνησης και των εκπροσώπων των ενεργειακών κοινοτήτων. Μέσω του προγράμματος LIFE COMET, το οποίο στηρίζει τη δημιουργία εθνικών ομοσπονδιών ενεργειακών κοινοτήτων, έχουν ήδη ιδρυθεί (ή λάβει στήριξη) τέτοια δίκτυα στην Ελλάδα, την Πολωνία, και την Κροατία. Η Ελληνική ομοσπονδία, γνωστή ως “Δέσμη”, έχει ήδη προβεί σε πολλαπλές δράσεις πολιτικής συνηγορίας. Είναι στο χέρι όλων μας λοιπόν να διασφαλίσουμε πως η καθαρή, τοπική, φθηνή ενέργεια θα είναι προσβάσιμη σε κάθε νοικοκυριό, μικρομεσαία επιχείρηση και Δήμο.
